۱۰ آذر ۱۴۰۰، وقتی کشاورزان ایرانی در زمین‌های تحت مالکیت خود در روستای شغالک شهرستان هیرمند، حدفاصل مرز قانونی و دیوار امنیتی داخل ایران، با تراکتورهای‌شان مشغول زراعت بودند، نیروهای مرزبانی تازه‌آمده‌ی کشور افغانستان، بدون اطلاع از حدود‌وثغور مرز بین‌المللی خود، با نگاهی به دیوار امنیتی ایران و با خیال تجاوز کشاورزان ایرانی، به سوی آن‌ها آتش گشودند و تبادل آتش سبک و سنگین، ساعت‌ها به‌طول انجامید، اما از محدوده‌ی زمانی یک روز فراتر نرفت و آتش‌بس اعلام شد.

به گزارش پایگاه خبری سیستان و بلوچستان اسفند ۱۴۰۰، درگیری میان مرزبانان افغانستان و مرزبانی ایران زمانی رخ داد که کشاورزان ایرانی با وجود هماهنگی پیشین میان مقامات دو کشور، اقدام به لای‌روبی کانال آبی موسوم به سیخ‌سر کردند. اما مرزبانان افغانستانی بدون هیچ دلیلی با گشودن آتش به‌روی آن‌ها قصد جلوگیری از این کار را داشتند. پس از این تبادل آتش بین طرفین که به مدت نیم ساعت ادامه داشت، در نهایت با دستور مسئول مرزبانی در استان نیمروز افغانستان، آنان از مواضع خود عقب نشسته و درگیری و تیراندازی متقابل متوقف شد.
مخاطرات امنیتی و تهدیداتی هم‌چون مهاجرت‌های غیرقانونی، قاچاق سوخت، مواد مخدر و سلاح‌های غیرمجاز، ناامنی نواحی مرزی و حمله به پاسگاه‌های مرزبانی، مقامات امنیتی کشور را واداشت که در اوایل دهه‌ی ۱۳۸۰، دیوار امنیتی به طول بیش از ۳۰ کیلومتر در مرز ایران-افغانستان در محدوده‌ی سرزمینی شهرستان‌های زهک – هیرمند کشیده شود.
اما حالا این دیوار امنیتی از روز ساختش تاکنون با وجود آن‌که تأثیر قابل ملاحظه‌ای در ارتقای امنیت منطقه و جلوگیری از قاچاق داشته است، اما به‌دلیل نگاه یک‌بُعدی و صرفاً امنیتی، در این مدت، عامل توسعه‌نیافتگی منطقه،  مهاجرت هزاران مرزدار سیستانی یا بی‌کاری آنان شده است:

۱. وجود این دیوار، با توجه به بررسی جزئیات درگیری‌های مرزی دو کشور، نشان داد که به‌دلیل ناپایداری نیروهای مرزبانی طرفین و خصوصاً عدم رعایت سلسله‌مراتب در بین نیروهای حاکم افغانستان منجر به تصمیمات لحظه‌ای و انفرادی افراد اسلحه‌به‌دست افغانستانی بدون دانستن مفهوم تخصصی مرزبانی می‌شود و درگیری به‌وقوع می‌پیوندد.
۲. نزدیک به ۲۰۰۰ هکتار زمین که محل ارتزاق حدود ۱۰۰۰۰ نفر از جمعیت منطقه می‌باشد، آن‌سوی دیوار واقع است که تردد کشاورزان را به‌رغم مساعدت‌های موردی نیروهای مرزبانی، مواجه با اشکال کرده و تاثیر به‌سزایی در میزان تولیدات کشاورزی گذاشته است.
۳. مبادلات خرد معمول و روزمره بین مردم دو سوی مرز را متوقف کرده و از طرف دیگر ندادن حقابه‌ی سیستان توسط طرف افغانستانی و رهاسازی آب در نمک‌زارهای داخل افغانستان، جمعیت نیم‌میلیونی منطقه‌ی سیستان را در فقر، غوطه‌ور و آماده‌ی مهاجرت از این منطقه‌ی استراتژیک کرده است.
۴. اماکنی از مردم چون قبرستان شهدای‌شان آن سوی دیوار باقی‌مانده و برای زیارت قبور آن‌ها باید به یک منطقه‌ی جنگی وارد شوند.
۵. معبرهای تجاری ضابطه‌مدار و پایدار و موثر، به‌رغم اظهار مقامات وزارت کشور، مرزبانی و صمت، به تعداد کافی و با سازوکار مناسب تعبیه نشده است به‌گونه‌ای که درامد سرانه‌ی هر مرزنشین سیستانی از قِبَل فعالیت‌های مرزی، به ماهی یک‌هزار تومان نیز نمی‌رسد.
۶. نوع برخورد در توجه به مرزنشینان، حاکی از وجود یک دوگانگی است، در حالی در بخشی از مرزهای استان، عده‌ای فربه شده سرمایه اندوخته‌اند، در سیستان برخلاف وابستگی مردم و سوابق از وطن و نظام، قهرآمیز برخورد شده و مردم از مواهب مرز خصوصاً طرح رزاق، بهره‌ای ندارند.
۶. استاندار سیستان‌وبلوچستان پس از وقوع درگیری آذرماه امسال، تصمیم دولت را مبنی بر کشیدن سیم‌خاردار بر روی خط‌مرزی بین‌المللی اعلام داشت، اما با پایش صورت گرفته، هنوز اقدام عملی و میدانی در این خصوص را شاهد نبوده‌ایم. البته حضور و بازدید مقامات سطح بالای مرتبط در منطقه، شاید زمینه‌ساز تحقق این وعده باشد.
۷. ما مخالف دیوار امنیتی نیستیم، با برداشتن آن نیز مخالفیم، اما با توافق کشور همسایه، پرتعداد معبرهای مبادله‌ی مرزی تعبیه و اجازه‌ی مبادلات خرد با مقررات اندک اما تحت نظارت به مردم داده شود.
۸. هم اکنون استانداری محترم، در بعضی از بازارچه‌های مرزی، کار احداث ساختمان‌های مورد نیاز را آغاز کرده است، ضمن تایید و تقدیر از این حرکت، تاکید داریم، به‌موازات آن مناسبات بین تجار و فعالین خرد مرزی را نیز سامان بخشند تا جمعیتی کثیر در اسارت عده‌ای قلیل قرار نگیرند و توزیع درآمدهای مرزی از منحنی لورنز و ضریب جینی مناسبی برخوردار شود.
۹. توصیه و تاکید می‌شود، همان‌گونه که استاندار محترم نیز گفته‌اند، از مصاحبه‌های سریالی و چندش‌آور تئوریک در مورد فعالیت‌های مرزی دولت، خودداری و هر بخشی از کار که عملیات آن به‌اتمام رسید، به مردم گزارش شود.

یادداشت/ عباس نورزایی